Je zou verwachten dat ethiek en dialoog over waarden belangrijk is in het onderwijs en de dagelijkse (juridische) beroepspraktijk. Voorbeelden van onrecht zoals bij arbeidsmigranten die in slechte arbeidsomstandigheden moeten leven en werken, of institutionele discriminatie bij het opsporen van fraude, laten zien dat het ‘juiste handelen’ geen of onvoldoende onderwerp van discussie is geweest. Niet bij het ontwerpen, niet bij de uitvoering en niet bij de handhaving. Of dat het begrip van ethiek nogal ‘eng’ wordt bekeken en begrepen, bijvoorbeeld alleen vanuit economisch oogpunt. In allerlei projecten hebben we gezien dat deelnemers ethische dilemma’s hebben, maar nauwelijks handvatten hebben om deze goed op te lossen en te bespreken. Wanneer het ergens in het werk begint te schuren, zouden we er juist vanuit moeten gaan dat iets belangrijks is geraakt, iets van waarde voor onszelf en voor de maatschappij. En dat het goed uitpluizen daarvan iets oplevert voor jouw ontwikkeling en dat van anderen.
Project Ethische Dilemma-app
Één van de uitgangspunten in legal design(onderwijs) is: Los een concreet probleem op. Een docent HBO-Rechten signaleerde dat studenten moeite hadden met het herkennen van ethische dilemma’s, laat staan het methodisch kunnen oplossen daarvan. Ze maakte er een jaarthema van en kwam erachter dat er een ethische dilemma-app bestond. Deze was echter niet goed toepasbaar voor onderwijsdoeleinden. In één van de legal designprojecten van het Inholland Legal Design Lab zijn we met docenten, onderzoekers, medewerkers en studenten van verschillende hogescholen en uit verschillende domeinen aan de slag gegaan. Het thema: ethische dilemma’s en het ontwikkelen van een app. Hoewel de app er nog niet is, heeft het op allerlei vlakken het onderwijs vernieuwd, onder andere met het:
- op de agenda zetten van het thema ethiek en waarden;
- delen, bespreken en herkennen van ethische dilemma’s van deelnemers, waarbij praktijkcasus zijn verzameld;
- aandragen, toepassen en testen van ethische dilemma-oplosmethoden met studenten in een ander project (studentenrechtbank/normatieve professionalisering);
- inzicht in de verschillende behoeften en disciplines die invulling kunnen geven aan onderwijs en een app: communicatie, techniek (programmeren), juridische zaken, etc.;
- inbrengen van inzichten in het Impulsproject: infrastructuur voor innovatie en interdisciplinaire samenwerking;
- ontwerpen van schermen van een dilemma-app. Met ontwerpend onderzoek zijn inzichten verzameld en ideeën en concepten verbeterd;
- blootleggen van ontwerpdillema’s (technisch, onderwijs, functionaliteiten) door het bespreken van situaties bij het gebruik van de app in het onderwijs. Laat je studenten bijvoorbeeld inloggen met hun naam en e-mail of juist anoniem? En hoe ga je om met persoonsgegevens en beoordelingen?
Wat het vooral heeft opgeleverd is een hele reeks aan inzichten, kruisbestuivingen en lesmaterialen. Bovendien heeft het laten zien dat je tijdens het ontwerpen van een dilemma-app nog veel meer kunt leren over ethiek en wat erbij komt kijken om een dilemma-app of online omgeving te ontwerpen en te realiseren. In het Basisboek legal design promoten we het oplossen van concrete problemen en vraagstukken, interdisciplinair samenwerken, vernieuwen van juridische dienstverlening en onderwijs en ontwerpend/ontwerpgericht werken. Wat we bedenken en doen leidt tot resultaten en waarden. Laten we daarbij streven naar het ‘juiste doen’ en tegelijkertijd wat leren en ontwikkelen.