Er zijn twee (gezichts)uitdrukkingen – of expressies – die ik graag bij studenten en andere betrokkenen zie. De ene is verwarring, de andere is een ‘nieuw licht in de ogen’ of ‘nieuwe energie’. Verwarring, omdat het oude bekende niet meer lijkt te gelden. Het biedt (even) geen houvast meer. Dit biedt kansen om te leren, te verkennen en te onderzoeken. En nieuw licht of nieuwe energie, omdat er dan een aantrekkelijk perspectief op de toekomst voorligt waar iemand energie in wil steken. Het straalt er dan vanaf.
In het werken met studenten, bijvoorbeeld in werkcolleges, pressure cookers en ontwerpsessies, zijn dit momenten waarop je kunt zien dat het leren begint of intensiveert. In het ene geval is de energie nog ongericht en zoekt de persoon naar een nieuw ijkpunt of richtpunt. Het lijkt enigszins op een worsteling. Het kan dan zijn dat de persoon passief wordt, of juist actief verdwaald in de eigen kringetjes van het oude bekende waarin niet de sleutel zit tot een antwoord of oplossing. Dit kan iemand frustreren als de persoon zich niet bewust is van de eigen beperkingen of grenzen. Zonder de behoefte van de persoon om iemand om informatie of ideeën te vragen, en vaak ook zonder begeleiding of instructie kan dit lange tijd voortduren. Waarschijnlijk herkenbaar aan het uitstellen van acties tot vlak voor een inleverdatum van een opdracht. In het andere geval is de energie juist gericht en drijft het iemand om aan de slag te gaan. Het is dan bekend dat er onbekenden zijn en dat motiveert juist om te onderzoeken, te experimenteren en nieuwe kennis en inzichten op te doen.
Omgaan met verwarring
Zowel de student als de docent of begeleider zullen deze situaties regelmatig tegenkomen. Als docent, begeleider, coach of facilitator zijn dit belangrijke momenten om te herkennen. Het is dan ook belangrijk om hiermee om te leren gaan. Hieronder enkele handreikingen.
Stap 1. voor beiden: (h)erken dat er verwarring is, evenals het verlangen naar nieuwe houvast of een aantrekkelijk perspectief, of juist het ontbreken daarvan.
Stap 2. voor de student: vraag iemand om informatie, en/of ga op onderzoek uit waarbij je bewust je horizon verbreed, en/of kijk nog eens goed naar alle informatie die voorligt. Gebruik bijvoorbeeld een brainstormmethode of methode om informatie te ordenen en te herordenen, ook wel mind mapping genoemd. Verbeelding, zoals tekeningen, diagrammen en foto’s, of verbeelding in gedachten kan hierbij helpen. Verbeelding is een belangrijk gereedschap om van ‘oud’ naar ‘nieuw’ te komen.
Stap 2. voor de docent: geef iemand de ruimte (tijd en aandacht) om ‘stap 2. voor de student’ te doen. Herken wanneer de situatie zich voordoet. In een meer gestructureerde omgeving zoals een lessenreeks kun je op deze situatie anticiperen, bijvoorbeeld door methoden en gereedschappen aan te reiken om hiermee om te gaan. In een lab-omgeving, kan aanwezigheid al voldoende zijn.
Stap 3. voor beiden: reflecteer. Wat was de situatie, het doel of de bedoeling, wat heb je gedaan, wat is er nu anders of nieuw, en wat heeft het jou (en anderen) gebracht? Wat is je volgende stap?
Het kunnen reflecteren, zowel na de activiteiten als tijdens, is een belangrijke vaardigheid. Hoe eerder je een situatie (h)erkent en begrijpt en hoe beter je in staat bent om de juiste vervolgactie te definiëren, des te sneller of beter ben je in staat om je doel of wat de bedoeling is te realiseren.
Een persoonlijke stijl ontwikkelen
Verwarren is meestal niet mijn primaire intentie, maar een gevolg van het aanbieden van nieuwe informatie. Iemand bewust verwarren, van stuk brengen en zonder perspectief achterlaten kan zelfs vervelend of schadelijk zijn. Als docent zul je een persoonlijke stijl hebben. De een is wat meer ‘behulpzaam’ en zal sneller met oplossingen of instructies komen, de ander zal iemand wat meer ‘laten spartelen’ om zelf te laten ontdekken wat een goede vervolgstap zou kunnen zijn. Als docent, coach, begeleider of facilitator van legal design vind ik het bijvoorbeeld belangrijk om iemand het vertrouwen te geven zelf tot antwoorden en oplossingen te kunnen komen. Innovatie, vernieuwen, ontdekken en experimenteren zijn belangrijke aspecten van ontwerpgericht werken en legal design. Oplossen en onderzoeken gaan hierin samen en bieden allerlei uitdagingen waarin men leert. Toch maak ik ook programma’s (werkcolleges en pressure cookers bijvoorbeeld) waarin ik bewust nieuwe methoden en gereedschappen aanreik, evenals methoden om kennis en informatie te ordenen. Het maakt dat studenten dan in korte tijd in staat zijn om én iets te maken en op te lossen, én te onderzoeken en te leren.
Met nieuwe ogen
Een basishouding in lessen kan ook zijn: de student steeds met ‘nieuwe ogen bekijken’, alsof de persoon die je voor je hebt ook steeds nieuw is. De persoon voor je ken je namelijk niet voor de volle 100%, de persoon voor je kent zich zelf soms zelfs niet en de persoon verandert van moment tot moment omdat het nieuwe informatie opneemt en leert. En dat brengt wat uitdagingen met zich mee. Wat zie je dan eigenlijk? Wie zie je eigenlijk en wat zegt dat over jezelf? Wat is er wel of niet anders of veranderd?
Het bewust verwarren kan nuttig zijn, bijvoorbeeld om iemand bewust te maken van verwarring, wat verwarring met je doet, te leren hoe je ermee om kunt gaat, et cetera. Het is dan belangrijk om beschikbaar te zijn voor wanneer iemand niet of niet goed met die verwarring om kan gaan, bijvoorbeeld vanwege een eerdere vervelende ervaringen of een bepaalde gemoedstoestand.
Je zou kunnen zeggen dat de mensheid in voortdurende verwarring is. Hoewel het lijkt dat we alles geordend en onder controle hebben, weten en begrijpen we heel veel nog niet. Dit maakt dat we blijven onderzoeken. Een gezegde (vermoedelijk Chinees): moge je in interessante of uitdagende tijden leven, wordt door de een uitgelegd als een vloek en door de ander als een zegen. Waarschijnlijk is het voor de een slechts verwarring en lastig en voor de ander juist een aantrekkelijk perspectief dat het leven de moeite waard maakt.
In het Basisboek legal design geven we allerlei aanknopingspunten, houvast, werkwijzen, methoden en modellen om nieuwe informatie te vinden, te ontdekken en een plek te geven. Zeker in complexe vraagstukken met betrekking tot bijvoorbeeld diensten, organisaties en systemen is dit belangrijk. Gebruik hierbij bijvoorbeeld de Service- en OrganisatieDesignTabel (SODT) om informatie een plek te geven en goed op elkaar af te stemmen; te vinden in Deel III van het boek. Evenals methoden om je nieuwe doel te stellen, bijvoorbeeld: Opdracht 3.8 Je eigen studie- en ontwikkelplan ontwerpen, p61.
Moge je in interessante en uitdagende tijden leven.